नियमित सदरे

भारतीय रेल्वेचं वर्तुळाकार मार्गाचं (सर्क्युलर) तिकीट – एक अनुभव १९५० ते १९६० सालांदरम्यान रेल्वेचं विविध विभागांचं अतिशय स्वस्त असं ‘झोनल तिकीट’ मिळत असे. निरनिराळी गावं त्या तिकिटात समाविष्ट होत व त्याची मुदत अगदी महिनाभर असे. निरनिराळ्या गावांतील नातेवाईक शोधून त्यांच्याकडे मुक्काम ठोकण्याचा हा एक उत्तम मार्ग होता. गमतीने तिकीटधारकाला ‘झोन्या’ म्हणत. ‘झोन्या’ केव्हा दत्त म्हणून समोर […]

रेल्वे टाईमटेबल रेल्वे टाईमटेबल’ या पुस्तकाचं रेल्वे प्रवासातील महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. रेल्वेप्रेमींचं प्रवासाइतकंच ‘टाईमटेबल’ पुस्तकावरही मनापासून प्रेम असतं. प्रवासात ‘टाईमटेबल’ जवळ बाळगणारा हा खरा ‘जातीचा प्रवासी’ असतो. प्रवासाची आखणी करण्यापासून, जाणारी-येणारी गाडी पक्की करणं, गाडीच्या वेळा, प्रवासास लागणारा वेळ, अशा अनेक गोष्टींची इत्यंभूत, खात्रीलायक माहिती देणारं ‘टाईमटेबल’ हे एकमेव पुस्तक असतं. ज्ञानेश्वरीची ओवी जशी अभ्यासपूर्वक समजून […]

रेल्वेप्रवासाचं नियोजन साधारण १९५५ सालापासून तिकिटाचं रिझर्व्हेशन करणं प्रवासीमंडळींमध्ये रुळू लागलं होतं. त्या तिकिटावरचा पेननं लिहिलेला डबा क्रमांक आणि सीट क्रमांक वाचणं म्हणजे एक दिव्यच असे. पुढे गाडीत हमखास जागा पकडून देणारे स्टेशनवर उभेच असत. त्यांचं जाळंच तयार झालेलं होतं. त्यांच्यातील काही जण गाडी यार्डातून निघून फ्लॅटफॉर्मला लागतानाच अनेक जागा अडवून येत. मग काय? सीट देण्याचा […]

लांब पल्ल्याच्या प्रवासीगाड्यांचं नियोजन मेल, एक्सप्रेस, राजधानी एक्सप्रेस, दुरांतो एक्सप्रेस, अशा बारा तासांपासून अगदी ऐंशी ते पंच्याऐंशी तासांचा प्रवास करणाऱ्या निरनिराळ्या गाड्या आहेत. या गाड्यांना लांब पल्ल्याच्या गाड्या म्हणतात. त्यांचं नियोजन विविध विभागांमार्फत होत असतं. इंजिनड्रायव्हर्स, गार्ड, हेल्पर, तिकीट तपासनीस, या सर्वांच्या एकत्रित काम करणाऱ्या गटाला ‘क्रू’ म्हणतात. या सर्वांची ड्यूटी साधारणतः आठ ते दहा तासांनंतर […]

जिद्द, नियोजन, सर्व पातळ्यांवरची तत्परता, दर्जाबाबत तडजोडीला संपूर्ण फाटा, असा तोल साधत, १८५३ सालात सुरू झालेल्या भारतीय रेल्वेनं पहिल्या, पंचवीस वर्षांत ६,५४१ मैल मार्ग पूर्ण केले. त्यानंतरच्या पंचवीस वर्षांत, म्हणजे रेल्वेबांधणीला पन्नास वर्षं होता होता २३,६२७ मैल रेल्वेमार्ग पूर्ण करत ही संख्या जवळपास चौपटीच्या आसपास आणून ठेवली. रेल्वेला ६० वर्षं होता होता, १९१३ च्या सुमाराला व्हिक्टोरिया […]

खालील तक्त्यात भारतीय व युरोपियन कारागारांची संख्याही दर्शवलेली आहे. वर्ष मार्गबांधणी (मैलांमध्ये) भारतीय मजुरांची संख्या युरोपियन कामगारांची संख्या १८६०     १८७९ १,६०३ (एक मैल बांधणीला १२६ मजूर लागले.) १,३८७ २,३८,७०२     १,७४,७६२ ६४१     ४६२ रेल्वेचं जाळं भारतभर सर्वत्र पसरण्याच्या महत्त्वाकांक्षी योजनेत, एकूणच रेल्वे बांधणीत ‘कामगार’ हा अतिशय महत्त्वाचा घटक होता. त्यामुळे कामगारांची […]

युरो स्टार युरो स्टार ही इंग्लिश खाडीच्या खालून जाणारी रेल्वे. युरोपला गेलं, की यातून जरूर प्रवास करायला हवा इतकी ही प्रख्यात आहे. इंग्लंड देशाची संस्कृती या इंग्लिश खाडीमुळे इतर युरोपियन देशांच्या संस्कृतीपेक्षा भिन्न राहिली. दुसऱ्या महायुद्धात याच खाडीमुळे इंग्लंड जर्मनीच्या हल्यातून वाचलं होतं. इंग्लंड व फ्रान्स या खाडीमुळेच आपलं वेगळेपण टिकवून होते. इंग्लिश खाडीखालील रेल्वेबोगद्यानं दोन्ही […]

म्युनिक ते रोम असा पुढचा लांब पल्याचा १६ तासांचा प्रवास होता. गाडीला इटालियन डबे. जर्मन रेल्वेच्या मानाने यथातथाच. प्रत्येक डब्यात प्रचंड गर्दी, गडबड, गोंधळ. स्वच्छतेच्या बाबतीत आपलेच भाऊ. जागोजागी कागदाचे कपटे पडलेले होते. बरेचसे इटालियन प्रवासी डब्यात होते. त्यांच्याकडे पाहून पुस्तकामध्ये वाचल्याप्रमाणे त्यांच्यावर भरवसा न ठेवणं इष्ट असं खात्रीनं वाटत होतं. त्यामुळे पाकीट व पासपोर्ट जपण्याकडे […]

जर्मनीमधील ट्युबिन्गन या छोट्या गावात जाण्याकरता स्वित्झर्लंडमधील झुरीक या स्टेशनवरून छोटी, धुराच्या इंजिनाची गाडी होती. दोन तासांचा प्रवास सुखाचा होता. जर्मन सरहद्दीवरील एका स्टेशनवर पाटी लिहिलेली वाचली आणि क्षणभर धडकीच भरली. ‘तंबाखू व तत्सम पदार्थ बाळगण्यास बंदी असून तसे आढळल्यास कायदेशीर इलाज केला जाईल.’ मुंबईहून निघताना आमच्या एका मित्राने जर्मनीतील एका मैत्रिणीस भेट म्हणून अस्सल भारतीय […]