काही खास एक्स-रे

१. आपल्याला सतत सर्दी होत असेल व डोके जड होत असेल किंवा आपला खोकला बरा होत नसेल आणि छातीचा फोटो नॉर्मल असेल तर आपल्याला पीएनएस हा एक्स-रे काढावा लागतो. यात सायनसचा त्रास आहे का हे पाहिले जाते. हा एक्स-रे उभे राहूनच काढणे योग्य होय. कारण आपल्या सायनसमध्ये भरलेल्या पू ची पातळी यात दिसून येते.

२. लहान मूल जर झोपताना तोंड उघडे ठेवत असेल व घोरत असेल तर नेझोफॅरिन्क्स चा खास एक्स-रे आपल्या मुलाचे वाढलेले अॅडेनॉइड्स दाखवू शकेल.

३. स्त्रियांमध्ये मासिक पाळी एकदम बंद होऊन जर स्तनांमधून स्त्राव पदार्थ येऊ लागला व डोके दुखू लागले तर डोक्याचा एक्स-रे आपल्या मेंदूमधील एका ग्रंथीला येणार्‍या गाठीचे निदान करु शकतो. या गाठीला पिच्युइटरी अॅडिनोमा म्हणतात व ही गाठ वाढली तर डोळ्यांना आपल्याला नीट दिसू शकत नाही.

४. आपल्या कानातून सतत पू येत असेल व हळूहळू कमी ऐकू येत असेल आपल्या कानाच्या मागील एक कवटीचे हाड पोखरले गेलेले असू शकते. यासाठी एक खास एक्स-रे आहे, “मॅस्टॉइड”. हा आपल्याला कान पुढे पकडून काढायला सांगितला जातो.

५. आपल्या माकडहाडाला पूर्वी फ्रॅक्चर झाले असले किंवा आपले मोठे ऑपरेशन झाले असले तर आणि पुरुषांमध्ये लघवी आडत असेल तर युरेथ्रोग्राम हा एक्स-रे सांगितला जातो. पुरुषांमध्ये लघवीच्या नलीला चाप बसलेला असल्यास तो तपासण्यासाठी युरेथ्राग्रामचा उपयोग होतो. यात शिस्नाच्या तोंडातून एक रेडिओओपेक कॉन्ट्रास्ट औषध इंजेक्ट केले जाते. त्यामुळे युरेथ्रामधिल अरुंद मार्ग अभ्यासता येतो. काही मुलांमध्ये जन्मत: युरेस्थ्राच्या मागे असलेली झडप त्या मुलांची लघवी अडवू शकते व किडणी फुगण्याचा धोका निर्माण होतो.

६. दाताचे डॉक्टर आपल्याला दोन प्रकारचे एक्स-रे काढायला सांगतात. आय.ओ.पी.ए. हा छोटासा एक्स-रे असून त्याची प्लेट छोटी असते. ती दाताच्या मागे धरुन व दाताजवळ एक्स-रे ट्यूब धरुन हा एक्स-रे काढला जातो. दुसरा एक्स-रे ओपीजी., यात फोटो मोठा असतो व याला स्पेशल मशिन लागते. या फोटोत आपल्या वरच्या व खालच्या जबड्याचा मोठा व अख्खा एक्स-रे स्पष्ट येतो. याचा मुख्य उपयोग जबड्याची फ्रॅक्चर्स व कॉस्मेटिक डेंटिस्ट्री यात होतो.

— डॉ. श्रीकांत कमलाकांत राजे