मुंजे, (डॉ.) धर्मवीर

भारतातील सैनिकी शिक्षणाचे प्रवर्तक, समाज सुधारक व निष्णात नेत्रविशारद धर्मवीर डॉ. बाळकृष्ण शिवराम मुंजे हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक महान द्रष्टे नेते होते. लोकप्रियतेची पर्वा न करता प्रसंगी लोकप्रवाहाच्या विरूद्ध उभे राहून समाजाच्या हिताचे तेच ठामपणे सांगणारे डॉ. मुंजे यांचे व्यक्तिमत्त्व तडफदार होते. १२ डिसेंबर १८७२ मध्ये विलासपूर येथे त्यांचा जन्म झाला. लहानपणीच त्यांच्या धाडसी वृत्तीचा परिचय झाला. महाविद्यालयीन शिक्षण घेताना बाळकृष्णाने वकील व्हावे असे वडील शिवरामपंतांचा आग्रह होता. परंतु घरी कुणालाही न सांगता त्यांनी मुंबईच्या ग्रॅन्ट मेडिकल कॉलेजला प्रवेश घेतला. डॉक्टर झाल्यावर त्यांनी प्लेग प्रतिबंधक खात्यात नोकरी केली. दक्षिण आफ्रिकेतील बोअर युद्धातील जखमींवर उपचार करणार्‍या पथकाबरोबर डॉक्टर द. आफ्रिकेत गेले. तेथे त्यांचा प्रथम मुक्काम म. गांधी यांच्याकडेच होता. मायदेशी परत आल्यावर नागपूरला त्यांनी दवाखाना सुरू केला. डोळ्यांच्या शस्त्रक्रियेवर संशोधन करून ‘नेत्रचिकित्सा’ हा ग्रंथ लिहिला. तो अत्यंत उपयुक्त मानला जातो. १९०५ मध्ये राजकीय परिषद भरवण्यात